Te anoano nei matou i te akamatutu e te akatere meitaki i te tuanga Mīnera Takere Moana kia riro ei akapuapinga i to tatou iti tangata Kuki Airani. Ei ravenga akapirianga ki te akatereanga matakite, ko tetai uatu tukuʻangā tika i te au ra ki mua no runga i te akatikaanga me kare patoianga i te kokotianga mīnera, ka anoanoia te reira tukuʻangā tika kia tangoia ki runga i te tuanga taieni.

Ei ravenga kia rauka teia, ka anoanoia tetai au papa akapapu e te au tataanga akapapu no runga i te tu natura o ta tatou mīnera moana e te ao moana, kia rauka ia tatou te mārama e te au ravenga rapakau i te au akatukiaanga ki te aorangi e te au kimianga puapinga te ka akatupuia. Kare atu e ravenga ke e rauka ai teia marama mari ra na roto i te raveanga i te ranga matatio, no reira oki te Porokaramu Rangaanga i te au Mīnera Takere Moana i riro ei tuanga puapinga maata.

Te Au Koronga Tumu a te Minera Takere Moana

Paruruanga i te Aorangi I te mea e teia tatou te mana tiaki, te taangaanga nei matou i te au takainga aorangi ngateitei rava ei akapapu e kia paruruia to tatou Marae Moana. Kare matou e akatika i te Mīnera Takere Moana kia rave i tetai uatu angaanga te ka akatupu i te kino maata ki to tatou ao moana.
Akangarepuanga i te Iti Tangata Te anoano nei matou i te oronga i tetai au ngai anganga moni, ki to tatou iti tangata Kuki Airani(akaraanga: kavamani, kimi puapinga,ranga), akataungaanga, terenianga e te tuanga okooko e te tuanga akamāmā oraanga.
Akapararauareanga i te Kite Te na roto nei matou i tetai tere kimi kite e te akara matatioanga ki to tatou Marae Moana. Ka inangaro matou i te kimi oonu atu ki roto i to tatou moana.
Akatukeanga i te Puapinga Ipukarea Te irinaki pūʻua nei te Kuki Airani ki runga i te tuanga turoto. Kua akaariia mai te tukaui tei tupu ki te puapinga ipukarea i te tuatau i tupu ei te maki Koviti. Te anoano nei matou i te akatuke i to tatou puapinga ipukarea na roto i te akara matatioanga i tetai au ravenga takake te ka riro i te tauturu i te turanga kimi puapinga o te Kuki Airani.
Orongaanga tauturu i te akakeuanga no te uira mā Tei roto i te au mīnera takere moana o te Kuki Airani te kōparīti, te nīkera, te mekanīti, te kapa e pēra tetai au eremani nātura rongonui- tei anoano katoatoaia no te maani i te au matini te ka taangaanga i te uira mā.

Eaa te angaanga i rauka i te rave?

E maata te au Tere Ranga tei raveia e te kamupani e pera te Kavamani.(akara ki te tūtū)
Ta te Kavamani tangoʻanga i te:
- JORC mua – Tāmanakoʻanga no te turanga puapinga tau.
- Maanianga i te mapu o te takere moana mua.
- Te au Reinga Akatere i te Nooranga Natura
- Vaitoanga no te Arapakianga Aorangi
- Vaitoanga no te Akatukiaanga Tukeke (te raveia nei i teia atianga)
- Vairanga tau i te Papa akapāpū a te Minera Takere Moana o te Kuki Airani(CDS) – Tei runga i te Kupemareva https://www.sbma.gov.ck/csd-1 te au papa akapapu tei koʻiʻia no runga i te aorangi.
Terenianga Karape Moana
- Kua orongaia te akairo no te STCW, maata atu ki te 30 tangata i Aitutaki e Rarotonga.
Kua aratakiia te au tere ranga e te Kuki Airani
- ARTEX i te marama Titema, 2023
- Akaariarianga a te Iti Vaine ki roto i te Taieni(WISE) i roto i te marama Tepetema, 2024
Akamatutu uatu rai i ta matou Akapāʻanga Tau
- Kua pātiʻia te ua akatukeʻanga i te Ture metua a te Minera Takere Moana
- Kua pātiʻia te au Ture akaue no te Aorangi a te Minera Takere Moana
- Kua pātiʻia te Takainga e te Akamaramaanga a te Minera Takere Moana
- Kua maaniia te Akapāʻanga Makitoroanga e te Akaueanga Kauraro
- Kua tangoia te tuanga o te au ʻakavā ʻākara matatio
Rave uatu rai i te atuituianga ki te iti tangata Kuki Airani
- Kia taeria te au enua katoatoa e nooia ana e te tangata.
- Kia araveiia te iti tangata Kuki Airani i te au enua i tai mai.
Māpuʻanga i te papa moana e koropini ra i tetai au enua.
- Ka riro teia au akakiteanga ou i te tauturu i te au ravakai e te paruru i te ara kaveinga o te au paʻī.

Ka rauka i tetai uatu i te akara i teia akakiteanga ki runga i ta matou CSD.

Eaa te au kite e rauka nei ia matou mei roto i te au Tere Kimikimi Matatio?

I te mataiti 2022 e toru Raitini Kimikimi Matatio i orongaia ki te CIC,CSR e te Mīnera Moana. E rua mataiti i teianei ki roto i te porokaramu rangaanga, e te rauka nei ia matou i te kite oonu atu ki roto i to tatou marae moana, mate oronga katoa i te tauturu i te koronga o teia nei ao i te kimi oonu anga ki roto i te ao moana e te takere moana. I teia nei tei runga i ta matou rakau uira te papa akapapu ʻōu e te kite ʻōu, e pera te papa akapapu o te aorangi te ka rauka i tetai uatu i te akara ki runga i te kupemareva a te SBMA: https://www.sbma.gov.ck/csd-1.

Te riro katoa nei te makitoroanga takake i te au matini angaanga ki runga i te au enua i tai mai i te akamaata i to matou kite no te arapakianga ta te kokotianga tuitui moana ka akatupu ki te aorangi e pera te makitoroanga i te moana oonu. Ka riro teia i te tauturu maata i ta matou angaanga ki roto nei i te Kuki Airani.

Akaraanga, kua kiteaʻia mai e matou e:

Ko te vari moana kare te reira e neke ana mei tetai tai tauatini kiromita mei tei tamanakoia i mua ana. – inara ka noo te reira ki runga i te papa moana mei tetai rua anere mita te mamao.
Kare te vari moana e maranga teitei ana ki roto i te moana mei tei tuatuaia i mua ana – mari ra ka noo tinamou te reira ki raro i te papa moana.
Ka marū ua te turituri o te matini keri e kare te reira e akarongoia ki roto i te 400 mita e ko te maataanga o te turituri no ko mai te reira i te au paʻī angaanga ki runga i te kiriātai, tei aite ki tetai au paʻī takake.

Te raveia ainei te kokotianga i te au mīnera?

Kare. Noatu e kua pātiʻia te Ture a te SBM 2024(Kokotianga i te au Mīnera e tetai au Kerianga Kē atu), tei akataka mai e ka akapeea te tiakianga e te akatereanga i te takainga keri, kare rā e mei te mea e kua akatika te Kavamani Kuki Airani kia raveia te angaanga kokotianga minera. I teia nei te anoano nei te Kavamani i te rave i te rangaanga taieni mamao atu kia rauka i te tuku i te tika tei tangoia ki runga i te karape tāieni no te akatika me kare arai i te kokotianga mīnera.

Ko te rangaanga taieni tei anoanoia kia raveia i te tuatau kimikimianga matatio kare te reira e oti vave, e ka anoano katoaia te au mou raitini kia rave i te vaitoanga aorangi(EIA) ma te anga katoa i tetai parāni Akatere Aorangi e te Makitoroanga(EMMP) i mua ake ka pati ei ratou i tetai tikaanga kia akamata i te kokotianga i te minera. Ko te angaanga e raveia nei i teia tuatau, ka arataki te reira ia tatou ki te tuanga taieni e te kite, kia rauka ia tatou te tukuʻangā tika tau.

Ka akapeea te au ārairaiʻanga me kare te au patoianga e raveia nei?

Noatu oki e te tauta nei tetai au putuputuanga i te arai me kare patoi i te kokotianga mīnera takere moana, e mea tau kia akamaara tatou e ko te au ture akatika e te tika tei tangoia ki runga i te taieni, ko teia te mataara e tau kia āruʻia no te akapapu e kia paruruia te aorangi.

Ko te au tuanga turuturu katoatoa, mei te Kavamani e te au putuputuanga tukeke, kua akatika te katoatoa i te tukuanga tika tei tangoia ki runga i te tuanga taieni, e ka anoano te tuanga taieni i te papa akapapu kia rauka te tukuanga tika tei tau ki te katoatoa.

Ko te au rangaanga tei orongaia mai e te au putuputuanga e arai nei i teia akakoroanga ka anoanoia te reira e te Runanga Takere Moana i te mea e tei roto matou i te takainga ranga i teia atianga.

No reira ka akapeea te Kavamani, ko ratou tei ikiia e tei akamanaia ei mata no te iti tangata, i te rave i ta ratou tuanga angaanga mate tiki i te akapapuanga karape taieni kia rauka i te au tuanga turuturu e te aronga tuku tika i te mārama e te taangaanga? Kare teia i te angaanga ngatā.

Atui i te kaveinga matakiteia – takainga tei akamarama meitakiia
Taangaanga i te ravenga tau ei arataki – takainga tei akamarama meitakiia
Taangaanga i te akatanotanoanga tārua – akaraanga matatio tei matauia

Ko tetai manako puapinga kia akapuapingaia ki konei koia oki, kare te akapapuanga karape taieni e irinaki ki runga i te tuanga akatere i teia akakoroanga. E mea tau kia āru te akapapuanga taieni i te au takainga tei akanooia ma te kore e tū piripiri, koia oki, auraka e ariu ki te au akatūkiaanga tei kore i tangoia ki runga i te taieni mei vaʻo mai. Ko te mataara tau no te kopae ke i te tū piripiri koia oki kia aru i te au takainga i runga nei e kia akara matatioia te au vaitoanga i rauka mai.

Eaa te ka tupu i te au ra ki mua?

Ka rave ua atu rai matou i te Porokaramu Rangaanga i teia nga mataiti e tu mai nei. Ka akamaroiroi uatu rai te Kavamani kia raveia te rangaanga akapapu ki roto i to tatou tuanga moana. Kua rave katoaia te paranianga i te Akaariarianga a te Iti Vaine ki roto i te Taieni(WISE) tei akatereia e tetai taunga ki roto i te tuanga taieni a Rima Browne i te openga o Tepetema 2024.

Ko te papa akapapu tei rauka mai no roto i teia kimikimianga, ka koiia e ka vāvāʻiʻia i teia au marama e pera te au mataiti e tu mai nei. Ko te au manako te ka rauka mai ka riro ei puapinga ki te Kuki Airani i teia au mataiti e teia au tau e tū mai nei ki mua.

Ka rave uatu rai matou i te atuianga ki to tatou iti tangata Kuki Airani kia rauka i te akapapu e ko te au tukuanga tika katoatoa, kua tau te reira ki te katoatoa e ka riro ei puapinga ki to tatou ipukarea e te au uki ki mua.

Kua mārama e kua kite matou e te vai nei tetai au tangata takitai, e tetai au putuputuanga tei kore i mārama tikai e te uiui nei no runga i teia tere ta te Kuki Airani e akakeu nei. Te pati akaaka atu nei matou kia kotou kia aravei mai i te SBM kia uriuri tatou i taau au uianga e toou au manakonakoanga.

Ko ta matou moemoea koia oki i te akaiti i teia au uiuianga ma te akara uatu rai ki te au mataara e rauka ai te atuituianga meitaki ki te iti tangata. Aravei mai ia matou ki runga i te numero 29193, Karere Uira: [email protected] me kare no tetai au akamaramaanga takake me kare te au papa atuianga ki te katoatoa, akara ki runga i ta matou kupemareva: www.sbma.gov.ck me kare te kapi matapuka: https://www.facebook.com/CookIslandsSBMA

Meitaki maata e te iti tangata Kuki Airani, te au tuanga turuturu no ta kotou tauturu e te turu i teia akakoroanga, e te inangaro nei matou i te angaanga kapiti kia kotou e pera to tatou au matakeinanga ki roto i te au kimikimianga matatio e te au mārama ʻōu te ka rauka mai i teia au mataiti e tu mai nei. Ka noo tamou rai matou ki ta matou orama no te tangoanga i tetai oraanga meitaki no te iti tangata Kuki Airani i teia ra e te uki ki mua.

Te Ture Poutango a te Minera Takere Moana

Eaa te SBM ka inangaro ei i tetai poutango tei akamanaia no te akatere i te au angaanga te ka raveia?

E puapinga maata te Ture Ipukare no te akatereanga tau e te akateraanga kaumou i to tatou mekameka natura na roto i te pāranianga i te paruruanga aorangi, atuituia tau e te tangoanga i te puapinga ipukarea.

E poutango tuku kaveinga ta te SBM o te Kuki Airani, tei angaia i teia rua ngauru mataiti i topa ake nei(akara ki te akaarianga 1). Tei roto i ta matou poutango te au Ture metua, te au Ture akaue, te au reinga, e te au akamaramaanga tei riro i te akanoo i te au ture, te raveanga angaanga, te au manako puapinga te ka anoanoia no te ripotianga e te au takainga tei tau kia āruʻia e te au raveʻanga angaanga a te SBM ki roto i te Kuki Airani.

Ko te au Ture metua mamaata te atuiia koia te Ture Metua a te Mīnera Takere Moana 2019(Ture Metua a te SBM) Ture Metua o te Aorangi 2003 e te Ture Metua o te Marae Moana 2017.

Ko te Ture Metua a te SBM kua akanoo te reira i te tuanga puapinga i raro ake i te Ture Metua a te SBM, ko te au Ture Akaue 2020(Rangaanga) kua akanoo te reira i te au ture e te au raveanga angaanga no te takainga o te rangaanga, kareka te Ture Akaue(Kokotianga Mīnera e tetai au Kerianga Takake) a te SBM( Ture Akaue o te Kokotianga Mīnera) kua akanoo te reira i te au ture e te raveanga angaanga no te au takainga o te kokotianga i te au mīnera.

I raro ake i te Ture Metua o te Aorangi, te Ture Akaue o te Aorangi 2023(tuanga angaanga a te SBM) kua akanoo te reira i te au akatereanga i te aorangi i raro ake i te Tuanga Taporoporo no te tuanga angaanga a te SBM ki roto i te rangaanga e tetai uatu kokotianga me kare kerianga mīnera i teia au tuatau ki mua.

Eaa te au angaanga e raveia ana no te ʻanga i te au ture ipukarea?

Ko te maanianga i te au ture akaue i te Kuki Airani nei e āru ana te reira i tetai akanooanga tei akataka meitakiia. Ko te au ture katoatoa i angaia i te Kuki Airani nei tei raro ake te reira i te akatereanga a te Akinanga o te Ture(CLO) e te au putuputuanga e angaanga kapiti ana ki te CLO note maanianga ture.

Ka akamataia te reira na roto i te urianga i te kaveinga arataki. I reira ka orongaia te reira ki te tangata tata ture, ko tana angaanga koia ko te uri i te kaveinga arataki kia riro mai ei Ture Tamanako me kare ei au Ture Akaue.

I muri ake i te tataanga mua o te Ture Tamanako me kare te Ture Akaue ka tukuia te reira ki te iti tangata no to ratou au manako( i tetai au atianga ka tukuia ki te au tuanga turuturu tei tamanakoia). Ka oronga katoaia te au tamanakoanga ki roto te ture ki te au putuputuanga na ratou teia tuanga e ka akara matatioia e te CLO e tetai au taunga ki roto i te tuanga maani ture. Me arikiia teia au patianga, ka orongaia tetai au akaueanga ki te tangata tata ture kia akakou i te reira.

Me oti te tataanga openga i te Ture Tamanako me kare te Ture Akaue, ka tukuia te reira ki te Ruru Minita no ta ratou akatikaanga. Me oronga mai te Ruru Minita i ta ratou akatikaanga ka tukuia te Ture Tamanako ki roto i te Paramani kia uriuriia. Ka na roto te Ture Tamanako i tetai au tatauanga e i tetai au taime e ikiia ana tetai Kumiti Akatanotano. Me oti te tatauanga numero toru i te Ture Tamanako, kua raveia i reira te ikianga openga i mua ake ka pātiʻia ai kia riro mai ei Ture Metua. Me oti te Ture Akaue i te akamanaia e te Ruru Minita ka tainaia te reira kia riro mai e Ture Metua e te Konitara Tutara.

E akatika vivikiia ana te au patianga katoatoa no te tataanga mua o te a ture ipukarea?

Kare i te au atianga katoatoa. Ko te au patianga tatakitai, ka akara matatioia te reira e te putuputuanga na ratou teia tuanga (e pera te tikianga i te tauturu a te au taunga ki roto i te tuanga maani ture e pera te CLO)

Akaraanga, no runga i te Ture Akaue o te Kokotianga Minera Moana, kua tukuia mai ki te SBM tetai au patianga no ko mai i tetai au tuanga turuturu e pera te tuanga angaanga tuketuke i roto i te ipukarea, te tuanga akapuapinga e te iti tangata.

Kua akarakaraia teia au tamanakoanga katoatoa me kua tau kia arikiia, noatu e kare tetai au patianga i arikiia, te vai nei ra tetai au patianga tei arikiia.

E maata te au uiuianga e te au manako tei tukuia mai e te au putuputuanga tukeke, e ko te angaanga a te Kavamani koia oki ko te akara matatio ki roto i teia au tamanakoanga ma te akatinamou i te tukuanga tika te ka akapapu e ko te Ture Ipukarea ka matutu e ka tano te reira ki te akakoroanga. E akapapuanga teia e kia akara meitakiia te au tamanakoanga katoatoa e kia riro ei puapinga no te Kuki Airani.

Ka riro ainei te akanooanga i te Ture Kokotianga Minera i te akapapu mai e ka rave matou i te kokotianga?

Kare. Kare te anga anga o teia au Ture Ipukarea e riro i te akakeu e kia akamataia te angaanga o te kokotianga(me kare kerianga).

Eaa te tumu i anoanoia ai tatou kia akanoo i te au Ture Ipukarea noatu e kare e tukuanga tika pāpū no runga i te kokotianga/kerianga mīnera?

Ko te tangoanga i te au Ture Ipukarea no te arataki i te tukuanga tika(akatikaanga me kāre araianga i tetai tuanga angaanga) kare te reira i te akapapuanga e kua akatikaia te kokotianga me kare te kerianga minera. Māri rā ka riro teia au Ture i te tauturu i te au tuanga turuturu kia mārama e kia nakiro ratou i te Tuanga Ture a te Kuki Airani no te akatereanga i te SBM.

Me rauka ia tatou i te akanoo tetai Poutango matutu tei akamanaia, ka riro te reira ei vaitoanga oraora e te tau tei atui ki te ravenga ngateitei o teia nei ao e te raveanga angaanga matakite. Kua atui katoa te reira ki ta matou akaatingaanga ki te vaerua o te mana tiaki.

Sourced by: Cook Islands Seabed Minerals Authority

News & Press Releases

Akakitekiteanga no te Porokaramu Rangaanga i te au Mīnera Takere Moana